W latach czterdziestych i wczesnych pięćdziesiątych XX wieku peeling fenolowy był przedmiotem zainteresowania chirurgów plastycznych i dermatologów. Brown w 1959 roku udokumentował formułę peelingu fenolowego zawierającego olej krotonowy. W kolejnych latach chirurdzy plastyczni praktykowali z różnymi stężeniami fenolu i oleju krotonowego. Formuła Bakera zawierająca 1,2 % oleju krotonowego w 47,5 % fenolu została opublikowana w 1961. Nowsze formuły peelingów fenolowych Hettera mają mniejsze stężenia fenolu i oleju krotonowego, co wpływała na ich większe bezpieczeństwo.
Głębsze działanie i przebudowa skóry dzięki peelingom fenolowym
Peelingi fenolowe powodują koagulację naskórka i skóry właściwej do jej środkowej warstwy siateczkowatej. Olej krotonowy jest bardzo aktywną substancją, a jego dodanie do peelingu powoduje zwiększenie penetracji fenolu. Większe stężenie oleju krotonowego powoduje głębsze przenikanie fenolu.
Działanie głębokiego peelingu fenolowego powoduje nasilone tworzenie nowego kolagenu, aż do środkowej warstwy siateczkowatej skóry właściwej. Elastoza jest zastępowana regularnie ułożonymi włóknami elastycznymi, dodatkowo zmniejsza się liczba melanosomów, pomimo prawidłowej obecności melanocytów. Badanie oceniające czas trwania efektu peelingu fenolowego wskazywały na utrzymywanie się przebudowy skóry aż 15-20 lat po zabiegu. Inne badanie wskazywało na głębsze działanie i przebudowę skóry po zastosowaniu peelingów fenolowych w porównaniu do innych metod, takich jak lasery CO2, dermabrazja, czy kwas trójchlorooctowy.
Obecnie stosowane peelingi fenolowe są bardziej bezpieczne i mają różne stężenia fenolu i oleju krotonowego, dzięki temu nie są to tylko peelingi głębokie, ale mogą być stosowane jako peelingi średnio głębokie. Peelingi te mogą być również łączone z innymi peelingami takimi jak TCA.
Po głębokim peelingu fenolowym regeneracja naskórka rozpoczyna się po 48 godzinach i zwykle kończy się po 7 do 10 dniach. Regeneracja skóry rozpoczyna się 1–2 tygodnie po zabiegu i kończy się po 3 miesiącach.
Podstawowym wskazaniem głębokich peelingów fenolowych jest leczenie nasilonych zmarszczek twarzy, zabiegi te wykonuje się same lub łączy się je z chirurgicznym liftingiem twarzy w celu uzyskania spektakularnych efektów odmłodzenia twarzy. Odkąd stosuje się peelingi fenolowe z mniejszym stężeniem oleju krotonowego i fenolu wskazania zostały poszerzone o fotostarzenie się skóry i zmarszczki o mniejszym nasileniu. Innymi wskazaniami są np.: różnego pochodzenia przebarwienia skóry twarzy, blizny potrądzikowe czy rogowacenie słoneczne.
Zalecenia, środki ostrożności w trakcie zabiegu peelingiem fenolowym
Pacjenci do zabiegu głębokiego peelingu powinni być starannie dobierani. Pacjenci muszą przestrzegać zaleceń pozabiegowych, muszą akceptować okres rekonwalescencji ze względy na długi czas gojenia, muszą zostać wyłączeni z zajęć codziennych na okres 1-1,5 tygodnia. Osoby z ciemniejszym fototypem skóry nie są najlepszymi kandydatami do głębokiego peelingu fenolowego ze względu na możliwość powstania zaburzeń pigmentacyjnych.
Głębokie peelingi fenolowe wykonywane na całą twarz można wykonywać w znieczuleniu ogólnym bądź nasiękowym. Wskazane jest stosowanie płynów dożylnych lub doustnych w celu zmniejszenia możliwych toksycznych powikłań sercowych fenolu. Zalecane jest stosownie leków sedujących przed zabiegiem np.: bezodiazepiny i stosowanie leków przeciwbólowych po zabiegu – NLPZ, tramadol. U pacjentów, u których leczona jest tylko jedna lub dwie okolice kosmetyczne wystarczy wykonać znieczulenie nasiękowe i spożycie przynajmniej 1 litra wody lub napoju izotonicznego.
W trakcie zabiegu pierwszy okres bólu po nałożeniu peelingu fenolowego trwa ok. 12 sekund po czym dochodzi do ustąpienia bolesności. Po kilku godzinach po zabiegu pojawia się bolesność skóry co redukowane jest leczeniem przeciwbólowym.
Sam zabieg polega na dokładnym umyciu skóry i odtłuszczeniu jej etanolem lub acetonem. Peeling fenolowy jest aplikowany na skórę twarzy za pomocą gazika bądź patyczków kosmetycznych. Bezpośrednio po aplikacji obserwuje się chwilowe zeszronienie, jednak końcowym efektem dla peelingów głębokich jest pojawienie się szarzenia, a następnie obrzęku okolicy poddanej zabiegowi. Należy uważać na okolicę skrzydełek nosa i wewnętrznych kącików oczu ze względu na możliwość gromadzenia się tam peelingu i możliwości pojawienia się nadmiernego uszkodzenia skóry. Przy terapii powiek dolnych należy zachować odstęp 1-2 mm od linii rzęs. Na powiece górnej nie należy wykonywać zabiegu nad tarczką tej powieki.
W razie bardzo nasilonych zmarszczek zalecane jest również wypełnienie tkanki podskórnej lub przy dużej wiotkości połączenie go z chirurgicznym liftingiem skóry. Bezpośrednio po zabiegu nakładamy taśmy przylepne zwiększające okluzję. Na powieki po zabiegu stosujemy galusan bizmutu. Na drugi dzień zdejmujemy taśmy i na resztę okolicy pozabiegowej nakładamy galusan bizmutu, który powinien być stosowany do 7. dnia po zabiegu. Następnie od tego czasu można stosować wazelinę lub inne preparaty regenerujące.
Działania niepożądane po głębokim peelingu fenolowym
Działaniem niepożądanym peelingu fenolowego może być wydłużenie odstępu QT i związane z nim zaburzenia rytmu serca. Należy unikać wykonywania zabiegów u pacjentów przyjmujących leki wydłużające ten odstęp.
Innym powikłaniem może być tworzenie się blizn. Przy wyjątkowo wiotkich powiekach dolnych może powstać wywinięcie powieki. Przed zabiegiem wykonujemy test z pociągnięcia w celu uniknięcia tego typu powikłań. Z innych powikłań ocznych może dojść do podrażnienia spojówki oka przez kontakt łez z peelingiem w trakcie zabiegu. Z tego powodu należy osuszać wewnętrzne kąciki oczu w trakcie zabiegu, czy też może dojść do podrażnienia spojówki przez opary. Należy stosować maści lub żele zabezpieczające oko. Zakażenie występuje bardzo rzadko. Przy pojawieniu się bólu, obrzęku, wysięku, czy gorączki po 48 h od zabiegu wskazane jest podanie antybiotyku. Zaleca się okołozabiegowe stosowanie acyklowiru w celu zmniejszenia możliwości infekcji wirusem opryszczki.
Przebarwienia pozapalne utrzymują się zwykle mniej niż 6 miesięcy. Leukoderma (zbielenie skóry) może powstać w miejscach nadmiernego włóknienia podnaskórkowego i jest nieodwracalna. Była obserwowana po zastosowaniu bardzo stężonych mieszanek fenolu i oleju krotonowego. Obecnie nie jest obserwowana. Rumień twarzy jest normalną reakcją i jest związany z procesem gojenia. Może utrzymywać się nawet do 3 do 6 miesięcy w zależności od głębokości działania peelingu.
Peelingi fenolowe są bardzo dobrze poznanymi metodami przebudowy i odmładzania skóry. Efekty tej terapii są zdumiewające, a pacjenci z uszkodzeniem posłonecznym skóry ulegają odmłodzeniu o dziesiątki lat. Działania niepożądane nie występują często jak to miało miejsce w przeszłości przy stosowaniu bardzo agresywnie działających formuł.
Dr Michał Rożalski, dermatolog-wenerolog
